Op zoek naar een waardig leven
Wat is waardigheid?
Waardigheid is een fundamenteel concept dat al eeuwenlang wordt besproken in filosofie, ethiek en psychologie. Het verwijst naar de intrinsieke waarde van een mens en hoe die waarde wordt erkend door anderen en door het individu zelf.
Immanuel Kant stelde dat waardigheid voortkomt uit het vermogen om rationeel en moreel te handelen.
In de hedendaagse psychologie wordt waardigheid vaak gekoppeld aan eigenwaarde en de mate waarin iemand zijn leven als zinvol en waardevol ervaart.
Filosofisch gezien kunnen we waardigheid opsplitsen in twee dimensies:
- Intrinsieke waardigheid – de onschendbare waarde van elk mens, onafhankelijk van externe factoren zoals status, prestaties of gezondheid.
- Ervaren waardigheid – hoe een individu zijn eigen waarde percipieert en hoe deze wordt bevestigd of ondermijnd door de omgeving.
Vanuit een psychologisch perspectief speelt de Zelfdeterminatietheorie (ZDT) van Deci en Ryan een belangrijke rol. ZDT stelt dat de bevrediging van de psychologische basisbehoeften (autonomie, competentie en verbondenheid) essentieel is voor welzijn en het ervaren van waardigheid. Wanneer deze behoeften worden vervuld, voelen mensen zich intrinsiek gemotiveerd en floreren ze.
Iedereen heeft recht op waardigheid
Waardigheid is een fundamenteel begrip dat de basis vormt voor zowel ethische als psychologische perspectieven op het goede leven. Het is inherent aan de mens en betekent dat iedereen het recht heeft op erkenning en respect.
Dit recht vertaalt zich naar de mogelijkheid om waardevolle activiteiten te ontplooien en op basis van gelijkwaardigheid van waarde te zijn voor anderen.
Wanneer iemand zijn waardigheid ervaart, wordt dit vaak geassocieerd met een gevoel van autonomie, competentie en verbondenheid.
Het ervaren van waardigheid kan echter worden aangetast door externe factoren, zoals sociale uitsluiting, onderdrukking of gebrek aan erkenning. Dit kan leiden tot gevoelens van minderwaardigheid en een verminderd welzijn. Het is daarom van belang dat waardigheid niet alleen als een recht wordt beschouwd, maar ook actief wordt ondersteund door sociale structuren en persoonlijke ontwikkeling.
Wat maakt een leven 'waardig'?
Een waardig leven betekent niet alleen dat men zich gewaardeerd voelt, maar ook dat men in staat is om een betekenisvol en autonoom leven te leiden. Het eudaimonisme, dat teruggaat tot Aristoteles, stelt dat een goed leven wordt bereikt door zelfontplooiing en het nastreven van deugdzaam handelen. Dit idee wordt ondersteund door moderne wetenschappelijke inzichten, die aantonen dat activiteiten zoals altruïsme, leren en sociale verbondenheid bijdragen aan een dieper gevoel van welzijn.
Kenmerken van een waardig leven:
- Autonomie: Het vermogen om eigen keuzes te maken en controle te hebben over het eigen leven.
- Competentie: Het gevoel dat men bekwaam is en invloed heeft op de wereld.
- Verbondenheid: Het hebben van betekenisvolle relaties en sociale steun.
- Erkenning: Gezien en gewaardeerd worden door anderen.
- Zingeving: Het gevoel dat het leven een doel en betekenis heeft.
Het nastreven van een waardig leven betekent niet dat er geen uitdagingen of tegenslagen zijn. Integendeel, het gaat erom hoe iemand met deze uitdagingen omgaat en in hoeverre men steun en hulpmiddelen heeft om veerkrachtig te blijven.
Floreren en presteren
Waardigheid heeft een complexe en nauwe relatie met eudaimonie, wat betrekking heeft op het goede leven door goed te doen. De Zelfdeterminatietheorie stelt dat deze relatie verloopt via de bevrediging van psychologische basisbehoeften.
Hoe meer deze behoeften worden vervuld, hoe sterker dit bijdraagt aan het authentieke zelf. Dit leidt tot floreren, wat betekent dat iemand werkt aan zelfactualisatie.
Naast floreren is ook presteren van belang, wat aansluit op samenwerken en het behalen van resultaten. Dit vereist echter meer dan alleen competentie, omdat dat vooral draait om de uitdaging, terwijl presteren uitgaat van resultaat met name via een samenwerking.
Degeneren en saboteren
Floreren gaat verder dan het simpelweg niet kunnen vervullen van basisbehoeften; het betreft de frustratie ervan, waarbij actieve hindering plaatsvindt om deze behoeften te bevredigen. Dit kan leiden tot een gevoel van verminderde waardigheid.
Wanneer men door introjectie de waarden van anderen internaliseert (eigen maakt), kan dit een semi-permanent karakter krijgen. Het authentieke zelf raakt daardoor aangetast en gaat degenereren. Dit proces van frustratie kan ertoe leiden dat men niet alleen anderen, maar ook zichzelf saboteert, wat resulteert in slechte zelfregulatie en bijbehorende problemen. Het saboteren belemmert samenwerking, waardoor deze moeilijk of zelfs onmogelijk wordt.
De relatie tussen vitaliteit en waardigheid
Een uniek standpunt van ons, vitaliteitskundigen, is dat duurzame vitaliteit het gevolg is van waardigheid. Dat is een rechtsfilosofisch begrip en het beginsel van de menselijke waardigheid is vastgelegd in de preambule van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948. Daarin staat zelfs dat waardigheid niet alleen een recht op zich is, maar de basis vormt voor alle fundamentele mensenrechten.
Waardigheid is, zoals hierboven aangegeven, inherent. Dat betekent dat je het altijd hebt, simpelweg omdat je mens bent. Dit sluit aan op de argumentatie van de filosoof Immanuel Kant, die stelde dat de mens een doel op zich is en geen middel.
De koppeling met subjectieve vitaliteit is dat energie om doelen na te streven ook vereist dat die doelen waardevol zijn. Hierdoor ontstaat een directe relatie tussen vitaliteit en waardigheid. Waardigheid is niet alleen een recht, maar ook een gevoel.
Wanneer iemand het recht op waardigheid daadwerkelijk kan uitoefenen, dan ervaart die persoon een diepere vorm van welzijn. Wetenschappelijk gezien is deze relatie te verklaren doordat de bevrediging van psychologische basisbehoeften (autonomie, competentie en verbondenheid) direct bijdraagt aan zowel subjectieve vitaliteit als de ervaring van waardigheid.
De rol van een vitaliteitskundige bij waardigheid
Vitaliteit is nauw verbonden met waardigheid en een waardig leven. Een vitaliteitskundige ondersteunt individuen maar ook groepen/teams hierbij door onder andere:
- Autonomie te bevorderen: Door mensen te helpen hun eigen keuzes te maken en grip te krijgen op hun gezondheid en welzijn.
- Competentie te versterken: Door coaching en begeleiding zodat mensen zich bekwaam voelen in hun dagelijks leven.
- Verbondenheid te stimuleren: Door sociale interacties en ondersteuning te faciliteren.
- Zingeving te helpen ontdekken: Door samen te zoeken naar wat iemand drijft en motiveert.
In de praktijk betekent dit dat een vitaliteitskundige verder gaat dan het aanpassen/verbeteren van de leefstijl. Hij gaat zich ook richten op stressmanagement, werkplezier en sociale interacties. Dit helpt individuen niet alleen om zich fysiek en mentaal beter te voelen, maar ook om hun ervaren waardigheid te vergroten.
Conclusie
Een waardig leven is een leven waarin men zich erkend, autonoom en verbonden voelt. Filosofische en psychologische inzichten tonen aan dat waardigheid geen statisch gegeven is, maar een dynamisch proces dat beïnvloed wordt door zowel interne als externe factoren.
Een vitaliteitskundige kan een cruciale rol spelen in het ondersteunen van mensen bij het ontwikkelen van een sterk gevoel van waardigheid en het nastreven van een vervuld leven.
Wil jij werken aan je eigen waardigheid en vitaliteit? Neem dan contact met me op en ontdek hoe je een leven kunt leiden dat echt bij jou past.
